توسعه فيزيكي شهر در سطح افقي به سبب محدوديتهاي ناشي از موقعيت طبيعي شهر و همچنين به دليل افزايش سطح زير پوشش خدمات شهري ، در حد محدودي امكان پذير است . بنابراين محدوديتهاي توسعه فيزيكي از يك طرف و نياز به توليد مسكن در مقياس وسيع از طرف ديگر، ضرورت احداث ساختمانهاي بلند و لذا انجام تحقيقات در مورد اصول حاكم بر طرف اين گونه ساختمانها را الزامي ساخته است .

موضوع تحقيق مقاله حاضر در راستاي ضرورت فوق شكل گرفته است و به بررسي تأثير پديده             بلندمرتبه سازي بر فضاي باز و فضاي سبز شهري مي پردازد، درارتباط ميان ساختمانهاي بلند و فضاي شهري ،‌ هدف اصلي ارتقاء و بهبود كيفيت اين فضا مي باشد ، كه نه تنها از ايجاد تأثيرات منفي در فضاي شهري پرهيز گردد، بلكه ساختمانهاي بلند در تقويت واعتلاي فضا نقش مهمي را ايفا نمايد. و هدف تبعي آن گامي در راستاي تنظيم مقررات و ضوابط اجرايي براي تعيين سرانه فضاي سبز شهري خواهد بود.

دراين مقاله ، روش تحقيق، مبتني بر بررسي نظري موضوع است و از « قرآيند علمي تحقيق» بعبارتي            « انجام مطالعات نظري با استفاده از كتب علمي و معتبر مجامع علمي» استفاده گرديده است :

1. طرح مسئله

2. شناخت يا تشخيص مسئله (بررسي اجمالي )

3. ارائه فرضيه يا فرضيه هاي تحقيق

4. ارزيابي فرضيه هاي تحقيق

5. جمع بندي و نتايج تحقيق

6. ارائه رهنمودها

طرح مسئله ، شامل ارائه موضوع تحقيق و ضرورت بررسي آن است كه در مقدمه ، بحث آن به ميان آورده است. مرحلة شناخت و تشخيص مسئله ( بررسي اجمالي) ، در حقيقت مقدمه ايست ضروري جهت تدوين فرضيه هاي تحقيق . دراين تحقيق شناخت اجمالي شامل طرح و ارائه نظريه هاي نظريه پردازان مختلف درباره اين پديده در طول تاريخ بلند مرتبه سازي (5/1 قرن اخير) مي باشد كه براساس شناخت اوليه اي در تحقيقات قبل بوده است(ر ساله نهايي نويسنده مقاله) . اين مقاله به اختصار به نتايج و جمع بندي اين نظريه ها مي پردازد، تا ارائه فرضيه هاي تحقيق ميسر گردد. در مرحله بعد فرضيه هاي تحقيق مورد ارزيابي و تجزيه وتحليل قرار مي گيرند و در آخر پس از جمع بندي و نتيجه گيري ، رهنمودهايي ارائه شده است .

اميد است، ‌اين تحقيق در جهت ارتقاء كيفيت فضاي سبز شهري مفيد واقع شده و بتواند مبناي تهية ضوابط طراحي فضاي سبز شهري قرار گيرد.

مقدمه :

رشد شهر بتدريج فضاهاي سبز اطراف را كه روزگاري چشم اندازهاي روي حصارش بودند مي بلعد. با دور شدن هميشگي اغلب عناصر طبيعي از مراكز مسكوني ، وخامت وضع بهداشتي فزوني مي يابد.

وظيفة اول شهرسازي آن است كه احتياجات اوليه زندگي مردم را برآورد. سلامتي هر كس تا حدود زيادي بستگي به آن دارد كه او از « شرايط طبيعي» پيروي كند.

هرچه بيشتر شهر رشد مي كند به همان اندازه كمتر به « شرايط طبيعي» احترام گذارده مي شود. « شرايط طبيعي» يعني وجود داشتن وكافي بودن آن عناصري كه براي موجودات زنده ضروري هستند. خورشيد، فضا ، درخت. گسترش كنترل نشده ، اين تغذيه هاي اصلي را ، كه هم جنبة رواني دارند وهم جنبة زيستي ، از شهرها ربوده است . فردي كه تماس خودر ا با طبيعت از دست مي دهد تهي دست مانده و بهايي گزاف ، با بيماري ها و با سستي اين فاصله را كه ، بدن اش را ضعيف كرده و منجر به خرابي حساسيت روح او گرديده است ، جبران مي كند.

پيشينة ساختمانهاي بلند:

آخرين دهه هاي قرن نوزدهم ، با آغاز رشد عمودي ساخمان ها (بلند مرتبه سازي) در غرب همراه بوده است . از آن زمان تاكنون ، پديده « بلندمرتبه سازي» به عنوان يكي از اشكال غرب ، در صحنه معماري و شهرسازي جهان ، چهره خود را به ثبت رسانده است .

حضور اين پديده در صحنه كالبدي شهرها ، از كشورهاي آمريكائي و اروپائي آغاز گرديد و به مرور در ساير كشورهاي جهان ظهور يافت . شهرهاي كشور ما نيز در طي چندين دهه اخير شاهد برپايي ساختمانهاي بلند بر كالبد خود بوده است .

بطور خلاصه ميتوان چهاردوره را دراحداث ساختمانهاي بلند مرتبه نام برد كه با شروع ابداعات مهندسي در شيكاگو ( مكتب شيكاگو) شروع مي شود. دراين دروه اهميت يافتن تحولات در سازه و استفاده از قابهاي فلزي وسپس اختراع آسانسور در 1853 باعث تحولي در معماري شد. در دوره بعد محبوبيت اكادمي فرانسه و مكتب Beaus Art به راه حلهاي زيبا شناسانه در ارتباط با كاركرد الگوهاي تاريخي در ساختن ساختمانهاي بلند انجاميد . در دوره سوم با مرحله مدرن گرايي مكتب اروپائي كه توسط گروپيوس و لوكوبوزيه رواج داده شد، يك استاندارد بين المللي از ساختمانهاي بلند ايجاد شد. در دوره چهارم كه مرحله پست مدرن واواخر مدرن است برخلاف مراحل قبل ساختمانهاي بلند در ارتباط با زمينهش هري مطرح گرديدند.

با توجه به نظريه هاي بلند مرتبه سازي ، ايده هاي متفاوتي را كه مكاتب مختلف راجع به اين پديده ارائه نموده اند، ميتوان چنين جمع بندي كرد:

1.       « بلند مرتبه سازي » بصورت متراكم و نزديك به يكديگر و در كنار خيابان ( مكتب شيكاگو).

2.       « بلند مرتبه سازي» بصورت پراكنده در دل فضاي سبز، دور از خيابان ، ( مكتب مدرنيسم).

3.   بلندمرتبه سازي هاي انبوه مسكوني مشتمل بر حداقل فضاي خصوصي وحداكثر فضاهاي مشترك و عمومي، ( مكتب كنستركيتويسم) .

4.   بلند مرتبه سازي هاي غول آسا در ابعاد يك شهر مبتني بر تكنولوژي فوق العاده پيچيده و پرهزينه ،             ( مگا استواكچو يا كلان ساختار).

 ميزان فضاي آزاد شده در مقابل افزايش تعداد طبقات (زيربناي معادل)

( مأخذ: ديترپرينس ، طراحي شهري ، ص 193)

ارائه فرضيه هاي تحقيق :‌

از ميان ايده هاي ذكر شده ، مي توان فرضيه هاي تحقيق را منتج ساخت :

فرضيه اول : بلندمرتبه سازي بصورت متراكم و نزديك به يكديگر خصوصاً در جوار معابر.

در حال حاضر، هر روزه در شهرها شاهد برافراشته شدن ساختمانهاي بلند در درون بافت ساخته شده موجود برروي قطعات ثابت قبلي هستيم ، بدون آن كه فضاي بازي جهت اين افزايش تراكم منظور گردد.

فرضيه دوم : بلند مرتبه سازي بصورت پراكنده در فضاي باز ودور از معابرو خيابان ها .

شايد بتوان گفت بيشترين نوع بلند مرتبه سازي هايي كه در شهرهاي ايران در حال حاضر ديده ميشود را ساخمان هاي بلند مرتبه مسكوني در ميان فضا هاي باز ( گاهي اين فضاها سبز هستند) تشكيل مي دهند.

ارزيابي فرضيه هاي تحقيق در رابطه با فضاي سبز شهري :

ساختمانهاي بلند برروي فضاي شهري به عنوان فضاي عمومي و زندگي مشترك مردم شهر تأثيرات قابل توجهي دارد. فضاي شهري كه يكي از اجزاي مهم ساخت شهر است، شامل فضاي باز (فضاي سبز) ، ميدان ، خيابان و … مي گردد، درارتباط في مابين ساختمانهاي بلند و فضاي شهري هدف اصلي ارتقاء وبهبود كيفيت اين فضا مي باشد و اين نحوه ارتباط بايد به گونه اي باشد كه نه تنها از ايجاد تأثيرات منفي در فضاي شهري پرهيز گردد، بلكه ساختمان بلند در تقويت و اعتلاي فضا نقش مهمي را ايفا نمايد.

فضاي سبز در زندگي شهري داراي نقش هاي متفاوتي است‌:

1ـ نقش زيست محيطي

-                   توليد اكسيژن در هوا

-                   توليد رطوبت در هوا

-                   ايجاد سايه

-                   خنك كردن هواي گرم

-                   تصفيه هوا و جذب گرد و غبار

-                   كمك به ثبات خاك و افزايش نفوذپذيري آب و هوا در آن

-                   حفاظت در مقابل سروصدا