مقدمه

اهمیت تاثیر اقلیم بر معماری،انجام مطالعات و پژوهش های جامعی را در این زمینه ایجاب می کند.بویژه در کشور ما که تنوع شرایط اقلیمی در آن کاملا مشهود است.انجام تحقیقات گسترده در این زمینه امری اجتناب ناپذیر است.

بطورکلی،این پژوهش ها به دو صورت نظری وعملی انجام می گیرد.دروجه اول،مباحث نظری مربوط به اقلیم و ساختمان،مورد بررسی قرارمی گیرد و در وجه دوم،با بهره جستن از آمار آب و هوایی مناطق مختلف و انجام تقسیم بندی های اقلیمی،همچنین با استفاده از نمونه های ساختمانی مناطق مختلف اقلیمی،آزمایش ها و محاسبات دقیق صورت می گیرد.از آنجا که ازمایش ها عملی در چار چوب وظایف موسسات تحقیاقات ساختمانی انجام می گیرد واین امر تنها با تخصیص بودجه وزمان کافی از سوی سازمانهای مربوطه اماکان پذیر است، همچنین به دلیل نبود امکانات عملی جهت انجام این برنامه ها ودر دست نبودن امار واطلاعات آب وهوایی مناطق مختلف، پژوهش حاضر بیشتردر وجه اول استوار است.

معماری واقلیم، پیوندشان بیشتر به رابطه نوزاد وآغوش می ماند، یا نسبت هر رستنی با خاک ، حریم امن وبستر بالیدن. با بستگی ای تکامل آفرین؛ الهام بخش والبته ، نه محیط زا. در این معنا، آغوش، خاک واقلیم ، رابط حیات وسرزندگی ونبودشان نمود میرایی است . تجربیات معماری بومی در پهنه جهان وآروین های آن در معماری ایران زمین نیز ، خود گواه تاکیدی بر اندیشه ی فرم زایی ملاحظات اقلیمی در معماری است تا عاملی بر محدودیت آن یا اسارت معمار.

میزان متفاوت وترکیب گوناگون عوامل اقلیمی که خود ناشی از تفاوت موقعیت جغرافیای مناطق مختلف است، حوزه های اقلیمی متفاوتی در جان پدید آورده که هریک ویژگی های خاصی دارد. محیط زیست ، شهرها وحتی بناهای مربوط به این حوزه های اقلیمی، ویژگیهای خاصی متناسب با شرایط اقلیمی خود به دست آوردند. هدف این گزارش ، تعیین حوزه های مختلف اقلیمی ایران در ارتباط با معماری وارائه اطلاعاتی است که برای دست یابی به طرحهای منطقی معماری وهماهنگ با اقلیم مورد نظر است .

در این گزارش تاثیر هریک از عناصر اقلیمی(تابش آفتاب، رطوبت وباد) برساختمان مورد بررسی قرار می گیرد. در بین این عناصر، تابش آفتاب- که نور وحرارت طبیعی را به وجودمی آورد- مهمترین عنصر محسوب می شود. 

 حوزه های اقلیمی ایران

تقسیمات اقلیمی در جهان

در مورد تقسیم بندی اقلیمی نقاط مختلف جهان، روشهای گوناگونی پیشنهاد شده که از میان روش کوپن – دانشمند اتریشی- مورد قبول قرارگرفته است. کوپن براساس رشد ونمو انواع نباتات، پنج نوع اقلیم در مقیاس جهانی معرفی کرده است که عبارتند از:

1.   اقلیم بارانی استوایی : در این اقلیم فصل سرد وجود ندارد و معدل دمای هوا درسردترین ماه سال بیش از18 درجه سانتی گراد است.

2.   اقلیم گرم وخشک: در این مناطق، به دلیل آنکه میزان بارندگی سالانه  بخار آبمورد نیاز جهت رطوبت هوا را تامین نمی کند، هوا به طور کلی خشک است.

3.   اقلیم گرم-معتدل: معدل دمای هوای سردترین ماه سال در این مناطق بین 18 و3- درجهسانتی گراد ومعدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از 10 در جه سانتی گراد است. دراین مناطق زمستان کوتاه است ولی ممکن است حدود یک ماه یا بیشتر زمین یخ بسته یاپوشیده از برف باشد.

4.   اقلیم سرد و برفی: در این افلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال بیش از 10درجه ودر سردترین ماه سال کمتر از3- درجه سانتی گراد است. بارندگی در این مناطقمعمولا" به صورت برف است ودر طول چند ماه ازسال زمین پوشیده از برف ویخ است.

5.   اقلیم قطبی: در این اقلیم معدل دمای هوا در گرمترین ماه سال کمتر از 10 درجهسانتی گراد است. در این جا برخلاف اقلیم بارانی واستوایی فصل گرم وجودندارد.

 تقسیمات اقلیمی در ایران

    اصولا در بسیاری در مناطق جهان ،اقلیم بوسیله عرض جغرافیایی و اتفاع از سطح دریا مشخص می شود.ایران با قرار گرفتن بین 25 و 40 درجه عرض جغرافیایی شمالی،در منطقه گرم قرار دارد و از نظر ارتفاع نیز، فلات مرتفعی است که مجموع سطوحی از آن که ارتفاعشان از سطح دریا کمتر از 475متر است، درصد بسیار کمی از سطح کل کشور را تشکیل می دهند.

با وجود اینک ایران دارای دو حوزه بزرگ آب(دریای خزر و خلیج فارس) است، بدلیل وجود رشته کوه های البرز و زاگرس و نحوه قرارگیری آنها، اثرات این دو حوزه محدود به نواحی بسیار نزدیک به آنها است و این حوزه ها، به ندرت اثری در تعدیل درجه حرارت قسمت های داخلی دارند.

بی تردید در کشوری کوهستانی مانند ایران ،هیچ گاه دو نقطه از نظر اقلیمی مانند یکدیگر نیستند.با این حال، بهترین روش برای دستیابی به پایه ای به منظور تعیین مناطق اقلیمی کشور، همان اصول کوپن است که ناگزیر باید از آن پیروی کرد.

بنابراین، تقسیمات چهار گانه ایران را که توسط دکتر حسن کنجی پیشنهاد شده نمی توان مورد استفاده قرار داد. وی تقسیم بندی کوپن را با کمی تغییر و با توجه به عوارض جغرافیایی کشور به شرح زیر پذیرفته است.

1.      اقلیم معتدل و مرطوب(سواحل جنوبی دریای خزر)

2.      اقلیم سرد (کوهستان های غربی)

3.      اقلیم گرم خشک(فلات مرکزی)

4.      اقلیم گرم و مرطوب(سواحل جنوبی)

اقلیم معتدل و مرطوب  (سواحل جنوبی  دریای خزر)

سواحل دریای خزر با آب و هوای معتدل و بارندگی فراوان، از جمله مناطق معتدل محسوب می شود. این منطقه که به صورت نواری بین رشته کوه های البرز و دریای خزر محصور شده، از جلگه های پستی تشکیل شده است که هر چه به طرف شرق پیشروی می کند، رطوبت و اعتدال هوا کاهش می یابد. در حقیقت ، رشته کوه های البرز که حد فاصل دو آب و هوای متضاد هستند، جلگه های پست خزر را از فلات مرکزی جدا می کنند. از جمله ویژگی های این اقلیم، رطوبت زیاد هوا و اعتدال درجه حرارت آن است. دمای هوا در روزهای تابستان معمولا بین  25تا30 درجه سانتی گراد و شبها بین 20تا23  درجه سانتی گراد و در زمستان معمولا بالای صفر است. در این منطقه، بارندگی بسیار زیاد و در تابستان به صورت رگبار است. شهرهای رشت، بندر انزلی، بابلسر و گرگان در این منطقه قرار دارند.

بارندگی درتابستان کم ودر زمستان زیاد است وبیشتر به صورت برف می بارد. به طور کلی در این منطقه ،فصل بهار کوتاه است وتابستان و زمستان را از هم جدا می کند.

تقسیمات اقلیمی و تیپولوژی معماری  

با توجه به شکل گیری و ترکیب معماری بومی مناطق مختلف ایران در می یابیم که ویژگی های متفاوت هر یک از این اقلیم ها،تاثیر فراوانی در شکل گیری شهر ها و ترکیب معماری این مناطق داشته اند.بنابراین،تعیین دقیق حوزه های اقلیمی در سطح کشور و دستیابی به مشخصات اقلیمی مناطق مختلف،در ارائه طرح های مناسب و هماهنگ با اقلیم هر منطقه اهمیت فراوانی دارد.

ویژگی های معماری بومی مناطق معتدل و مرطوب

معماری بومی این مناطق که بیشتر کرانه های دریا ی خزر و دامنه های شمالی کوه های البرزرا شامل می شود،به طور کلی دارای ویژگی های زیر است:

1.   در نواحی بسیار مرطوب کرا نه های نزدیک دریا برای حفاظت ساختمان از رطوبت بیشاز حد زمین،خانه ها بر روی پایه های چوبی ساخته شده اند. ولی در دامنه کوه ها کهرطوبت کمتر است،معمولا خانه ها بر روی پایه هایی از سنگ و گل و در پاره ای موارد برروی گربه رو ها بنا شده اند

2.   برای حفاظت اتاق ها از باران،ایوانک های عریض و سرپوشیده ای در اطراف اتاق هاساخته اند.این فضاها،در بسیاری از ماه های سال برای کار و استراحت و در پاره ایموارد برای نگهداری محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد.

3.   بیشتر ساختمان ها با مصالحی با حداقل ظرفیت حرارتی بنا شده اند و در صورتاستفاده از مصالح ساختمانی سنگین،ضخامت آنها در حداقل میزان ممکن حفظ شده است(دراین مناطق بهتر است از مصالح ساختمانی سبک استفاده شود.چون در زمانی که نوسان دمایروزانه هوا کم است،ذخیره حرارت هیچ اهمیتی ندارد و علاوه براین ،مصالح ساختمانیسنگین تا حدود زیادی تأثیر تهویه و کوران را که یکی از ضروریات در این منطقه استکاهش می دهد).

4.   در تمام ساختمان های این مناطق،بدون استثناء از کوران و تهویه طبیعی استفاده میشود.بطور کلی،پلان ها گسترده و باز و فرم کالبدی آنها بیشتر شکل های هندسی،طویل وباریک است. به منظور حداکثر استفاده از وزش باد در ایجاد تهویه طبیعی در داخل اتاقها ،جهت قرارگیری ساختمان ها با توجه به جهت وزش نسیم های دریا تعیین شده است.درنقاطی که بادهای شدید و طولانی می وزد،قسمت های رو به باد ساختمان ها کاملا بستهاست.

5.   به منظور استفاده هر چه بیشتر از جریان هوا،همچنین بدلیل فراوانی آب و امکاندسترسی به آن در هر نقطه،ساختمان ها به صورت غیر متمرکز و پراکنده در مجموعه سازماندهی شده است.

6.      بدلیل بارندگی زیاد در این مناطق،بام ها شیبدار است و شیب بیشتر آنها تنداست.

اقلیم و ساختمان

نکته قابل توجه اینکه،اگر چه عناصر اقلیمی تمام ساختمان ها را تحت تأثیر قرار می دهد و اصول مطرح شده در این قسمت در مورد تمام آنها صدق می کند،ولی در بکار گیری این اصول باید توجه داشت که در برخی ساختمان های خاص ممکن است تأثیر عناصر اقلیمی نسبت به تأثیر عوامل داخلی آن ساختمان ها (مانند حرارت ناشی از وجود افراد،چراغ های روشنایی و دستگاه های حرارت زا )بسیار اندک بوده،نقش تعیین کننده ای نداشته باشد. بنابراین،نتایج به دست آمده در این فصل،در مورد ساختمان هایی صدق می کند که عوامل داخلی عمده ای در آنها دخالت ندارد.

تابش آفتاب و تأثیرآن بر ساختمان و محیط اطراف

نور خورشید،همیشه برای ایجاد روشنایی طبیعی در ساختمان لازم است. ولی از آنجا که این نور در نهایت به حرارت تبدیل می شودفمیزان تابش مورد نیاز برای هر ساختمان باید با توجه به نوع آن و شرایط اقلیمی محل آن تعیین شود.

بنابراین،شدت تابش آفتاب و حرارت حاصل از آن در یک نقطه از سطح زمین،به فاصله ای که پرتوی خورشید باید طی کند،ضخامت ابرو وضعیت آلودگی هوا بستگی دارد.به همین دلیل،شدت تابش آفتاب در یک محل با ارتفاع آن محل از سطح دریا متناسب است و در مناطق مرتفع،چون پرتوی خورشید فاصله ی کمتری از اتمسفر را طی می کند،حرارت بیشتری تولید می نماید.همچنین در ظهر محلی هر منطقه که خورشید در قائم ترین حالت خود نسبت به زمین آن محل قرار دارد و فاصله آن کمتر است،شدت تابش آفتاب بیشتر از صبح و عصر است که خورشید در مایل ترین حالت نسبت به زمین محل مورد نظر قرار دارد.

با توجه به مطالب فوق در می یابیم که شدت تابش آفتاب در هر نقطه از سطح زمین،به موقعیت خورشید نسبت به آن منطقه بستگی دارد.از آنجا که موقعیت خورشید به دلیل حرکت وضعی و دورانی زمین در ساعت ها ،روزها وفصل های مختلف متفاوت است،برای بررسی شدت تابش آفتاب بر سطوح مختلف و حرارت حاصل از آن باید موقعیت خورشید نسبت به محل مورد نظر در زمان های مختلف مشخص باشد. بدین منظور،در این قسمت موقعیت خورشید مورد بررسی قرارمی گیرد.

موقعیت خورشید

در هر نقطه از سطح زمین،مسیر حرکت خورشید در آسمان در روزهای مختلف سال متفاوت است.برای مثال ،حرکت خورشید نسبت به ساختمانی که در نیم کره شمالی و رو به جنوب قرارگرفته،بدین طریق است که در تابستان خورشید از شمال شرقی محوطه ی این ساختمان طلوع و در شمال غربی آن غروب می کند.در زمستان، طلوع خورشید از جنوب شرقی و غروب آن در جنوب غربی محوطه ساختمان مزبور صورت می گیرد و فقط در اول فروردین و اول مهر ماه،خورشید کاملاًًًًًًًًً از شرق طلوع کرده،در غرب غروب می کند.

موقعیت خورشید را در هر منطقه ودر هر زمان می توان به و سیله ی دو زاویه یکی ((زاویه تابش )) و دیگری ((جهت تابش )) مشخص کرد.زاویه تابش زاویه ای است که بین امتداد پرتوی خورشید و سطح افق تشکیل می شود و جهت تابش زاویه ای است که بین تصویر امتداد پرتو خورشید بر صفحه افق و شمال واقعی پدید می آید.(3-3)تغییرات روزانه و سالانه ی این دو زاویه به عرض جغرافیایی محل بستگی دارد. در بسیاری از کشورها،مقاذیر این دو زایه برای نقاط گوناگون و در زمان های مختلف محاسبه شده و به صورت جدول ها و منحنی هایی ارائه شده است. ولی چنانچه موقعیت خورشید براتی نقاط خاصی مورئ نظر باشد، آنها را می توان از طریق محاسبات ریاضی به دست آورد.

اولین عامل موثر در محاسبه ی موقعیت خورشید ، زاویه ی چرخش خورشید است. این زاویه، زاویه ی است که بین دو صفحه ای که از خط استوا می گذرد و خطی که مرکز زمین و خورشید را به هم متصل می کند، ایجاد می شود و در طول سال از 23.5 درجه به طرف بالای صفحه ی استوا تا 23.5 درجه به طرف پایین صفحه ی استوا یعنی 47 درجه تغییر می یابد. دیگر عوامل موثر در تعیین زاویه ی تابش و جهت تابش، عرض جغرافیایی و زمان مورد نظر است.

تابش آفتاب

   به طور کلی، تابش آفتاب با ساطع شدن پنج نوع پرتو یک ساختمان را تحت تأثیر قرار می دهد. این پنج نوع پرتو به ترتیب اهمیت عبارتند از:

·        پرتو مستقیم با طول موج کوتاه

·        پرتو پراکنده از آسمان با طول موج کوتاه

نظرات در مورد:اقليم 

1 رعايت اين ضوابط از تاريخ ابلاغ براي طراحي و احداث كليه مهمانخانه ها ( هتل ها ) در سراسر كشور بويژه ساختمان هاي موجوديكه بعد از تاريخ ابلاغ اين ضوابط با تبديل آنها به مهمانخانه ( هتل ) نهايتا سه ستاره موافقت خواهد شد
لازم الاجرا مي باشد .

2) حداقل تعداد اطاق براي مهمانخانه هاي احداثي برابر است با يك ستاره 10 عدد دو ستاره 20عدد سه ستاره 30 عدد، چهار ستاره 50عدد و پنج ستاره 100 عدد و براي مهمانخانه هاي تبديلي برابر است با : يك ستاره 10 عدد ، دو ستاره 15 و سه ستاره 20 عدد ،كه در موارد استثنائي و شرايط خاصي كه مراتب توسط كارشناسان فني و كميته فني جهانگردي به صورت گزارش ارائه و مورد قبول واقع شود مي توان اعداد ذكر شده را تا حد قابل قبول تقليل داد .

3) طرح ساختمانهاي احداثي و ساختمان هاي تبديلي بايد از نظر شهرسازي و معماري به تاييد سازمان ميراث فرهنگي كشور برسد .

4) نقشه هاي معماري محاسباتي و تاسيساتي كه توسط متقاضي جهت تائيد و صدور مجوز بايد ارائه شوند عبارتند از : الف : يك برگ نقشه 2000/1 تهيه شده در سازمان نقشه برداري كل كشور كه محل زمين يا ساختمان بروي آن مشخص شده و به تاييد شهرداري محل و يا اداره محل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان مربوط رسيده باشند .

ب : كروكي موقعيت زمين كه خيابانها و ساختمانها و غيره تا شعاع حداقل 200 متري بايد مشخص شده باشد .

ج : نقشه هاي معماري شامل نقشه هاي مجموعه و محوطه سازي كليه طبقات، نماها ، پاركينگ طبق تبصره درمهمانخانه هاي سه و چهار و پنج ستاره نقش معماري نشيمن يا سالن ها و قسمتهاي مورد لزوم ضروري است .

معماري داخلي نحوه ي قرار گيري مبلمان و تجهيزات و اتاقها و نقشه جزئيات سرويسهاي بهداشتي با رعايت شرايط اقليمي و معماري محلي تهيه شود .

د: نقشه هاي محاسباتي شامل : كليه نقشه هاي لازم و نفقشه هاي تاسيساتي شامل كليه نقشه هاي الكتريكي و مكانيكي بايد توسط متقاضي پس از تاييد نقشه هاي معماري ارائه شود .

5) مناسب بودن زمين پيشنهادي و يا حمل ساختمان تبديلي بايد پس از بازديد وتاييد كارشناس معماري و كميته فني جهانگردي برسد، و بايد دسترسي مستقيم با حداقل عرض يك ستاره 8 ، دو ستاره 10 ، سه ستاره 12 ، چهار ستاره 14 ، پنج ستاره 15 داشته و از مكانهايي از قبيل پمپ بنزين يا بيمارستانها ، مراكز نظامي وتعميرگاههاي بزرگ و غيره دورباشد .

6) حداقل مساحت زمين لازم بر حسب درجه بايد يك ستاره 400 متر ، دو ستاره 600 ، سه ستاره 1000 ، چهار ستاره 2000 ، پنج ستاره 2500 متر مربع باشد ، و حداكثر زيربناي هر طبقه به استثناء زير زمين و پاركينگ به مساحت زمين برابر با : يك ستاره 80 درصد ، دو ستاره 75 درصد ، 3 ستاره 70 درصد ، 4 ستاره 65 درصد و 5 ستاره 60 درصد كه در موارد استثنائي ، نياز مبرم و موقعيت خاص كه دلايل به صورت گزارش ارائه و مورد تاييد كميته فني جهانگردي واقع شود
مي توان نسبت ها را تا حد قابل قبولي تقليل داد .

7) در كليه ي درجات هتل نصف مساحت محوطه بايد با فضاي سبز اختصاص داده شود .

پاركينگ:

درصورتيكه شهر يا محل تاسيس داراي طرح جامع يا تفضيلي باشد تعداد پاركينگ جهت اتوموبيل سواري بايد يك ستاره 6 ، دو ، سه ، چهار و پنج ستاره 5 باشد . در هر صورت تعداد پاركينگ نبايد از يك ستاره 4 ، دوستاره 8 ، سه ستاره 12 ، چهار ستاره 20 ، پنج ستاره 30 عدد كمتر باشد .

مشخصات پاركينگ:

از هر خيابان يا كوچه فقط يك راه ورودي داشته باشد – حداقل ارتفاع ورودي 2 متر – زير زمين به منظور استفاده ي پاركينگ بايد در دسترس مستقيم طبقات باشد . حداقل عرض رامپ براي 20 واحد 5/3 متر و از 20 واحد به بالا 5 متر است .

فضاي لازم براي هر بار 5*3 متر مي باشد و در پارك دو اتوموبيل كنار هم بايد 5*5 متر مربع باشد .

هتل چنانچه داراي سالن هاي متعدد از قبيل جشنها ، كنفرانسها ، برگزاري مراسم و ... باشد بايد پاركينگ اختصاصي داشته باشد

8) ورودي مهمانخانه .

در ورودي مهمانخانه بايد عريض و به خيابان باز شده و در شرايط خاص بايد از دو در مقابل يكديگر استفاده گردد . بايد در مقابل در ورودي مهمانخانه محلي باشد براي توقف وسايل نقليه به منظور پياده و سواره كردن مهمانها .

سر سراي ورودي بايد شامل پيش خوان پذيرش كه مجهز به كامپيوتر و صندوق امانات ، قسمت نشيمن و سرويس بهداشتي مجزاي زنانه و مردانه ، با امكان پذيرايي ( نوشيدني سرد و گرم ) و محلي براي تماشاي تلويزيون ، اداري و حسابداري ، تلفن خانه ، اطاق نگهداري چمدانها .

9) اموراداري شامل : اتاق مدير ، معاون ، حسابداري ، كارگزيني در همكف يا يك طبقه اختلاف پيش بيني شود .

10) تلفن عمومي در سرسراي ورودي حداقل به تعداد : يك و دو ستاره يك عدد ، سه ستاره 2 عدد و چهار و پنج ستاره سه عدد . و تلفن مخصوص تماسهاي راه دور حداقل يك كابين در هتلهاي سه و چهار و پنج ستاره در سرسراي ورودي هتل داشته باشد .

11) وجود رستوران در هتلهاي يك و دو ستاره اجباري نيست به دليل داشتن اتاقهاي آپارتماني . ودر هتلهاي سه و چهار و پنج ستاره حداقل سطح لازم به مترمربع : سه ستاره 2/1 و چهار 5/1 و پنج 8/1 كه به ازاء هر اتاق مي باشد الزامي است.

رستورانها در داخل هتل بايد در طبقات بالا و پايين لابي قرار گيرد زيرا نبايد فضاي رستورانها با طبقات در ارتباط باشد و بايد در هتل هاي پنج ستاره رستوران سنتي و رستوران اختصاصي را شامل شود . حداقل مساحت آشپزخانه به مساحت رستوران ، در يك ستاره 40 درصد ، 2 ستاره 45 درصد ، سه ستاره 50 درصد و چهار ستاره 55 درصد و پنج ستاره 60 درصد باشد .

12) آشپزخانه بايد داراي قسمتهاي آماده سازي ، تهيه غذاهاي سرد و گرم و شستشوي ظروف و داراي پنجره با سطح مناسب به فضاي آزاد و آبدار خانه مناسب همچنين داراي فضاي فيلتر بين رستوران و آشپزخانه جهت جلوگيري از پخش بو ، سرو صدا و دير باشد و هم چنين داراي سرويس بهداشتي مجزا براي خانمها و آقايان باشد .

13) سالن چايخانه و آبدارخانه مخصوص هتل چهار و پنج ستاره مي باشد كه بايد در مجاورت فضاي هاي عمومي قرار گيرد و همچنين در هتل هاي چهار و پنج ستاره وجود مغازه هاي از قبيل گلفروشي ، عطريات ، جواهرات و ... الزامي است ولي در هتل هاي يك و دو سه ستاره الزامي نيست

14) حداقل مساحت اتاق يك نفره با تخت خواب بابعاد 2*1 متر و بدون احتساب فضاي حمام و راهرو ورودي در هل يك ستاره 9 ، دو ستاره 10 ، سه ستاره 12 ، چهار ستاره 13 و پنج ستاره 14 متر مربع است و حداقل 15/0 اتاق ها بايد يك نفره باشد و حداقل مساحت اطاق دو نفره يك تخته با تخت خواب به ابعاد 2*5/1 متر بدون احتساب فضاي حمام و راهرو ورودي در يك ستاره 11 ، دو ستاره 12 ، سه ستاره 14 ، چهار ستاره 16 و پنج ستاره 17 متر مربع باشد و همچنين 30 درصد از تعداد كل اتاقها بايد دو نفره محسوب گردد . و حداقل مساحت اطاق دو نفره دو تخته بابعاد هر تخت 2*1 متر و در هتل هاي يك ستاره 12 ، دو ستاره 14 ، سه ستاره 15 ، چهار ستاره 17 و پنج ستاره 18 متر مربع بوده و كليه اطاقها بايد داراي نور طبيعي و ارتفاع كف پنجره نبايد از 1 متر بيشتر و گنجه تو كار باحداقل عمق 60 سانتي متر وارتفاع 2 متر و طول آن حداقل برابر بايك ستاره يك ، دو ستاره 2/1 ، سه ستاره 4/1 ، چهارستاره 6/1 ، پنج ستاره 6/1 باشد وهمچنين پيش بيني محلي براي بالش و پتوي اضافي و محلي مناسب براي زير چمداني در داخل گنجه باشد .

15) سرويس بهداشتي در كليه اطاقها شامل دستشويي ، توالت و زير دوشي مجهز به دوش ديواري به مساحت حداقل 3 متر مربع .

16) در هتل هاي سه ستاره و پايين تر سوئيت الزامي است .

سوئيت بايد شامل اتاق خواب ، فضاي نشيمن با نور طبيعي ، فضاي نشيمن مجزا براي تلويزيون ، ميز تحرير ، آبدار خانه كوچك با كابينت ، يخچال سرويس بهداشتي ، آشپزخانه مجهز به هود و فر برقي باشد .

17) آپارتمان بايد شامل : اتاقهاي خواب ، سالن پذيرايي ، نهار خوري مجهز به تلويزيون ، ميزتحرير ، آشپزخانه كوچك مجهز به هود و فر برقي ،يخچال و كابينت ، سرويس بهداشتي مجهز ، انباري و در صورت نياز اتاق همراه .

در هتل پنج ستاره در مورد اتاقهاي آپارتماني بايد داراي حداقل دو دستگاه سرويس بهداشتي كامل ضروري است و يك واحد آپارتمان در هتل پنج ستاره الزامي است .

18) وجود ديوارهاي مشترك بين دو اتاق جهت جلوگيري از انتقال صدا از ابرهاي سفالي و يا مجوف الزامي است .

19) در هتل ها بايد اجراي لوله كشي سرد وگرم در كف حمام و سرويسهاي بهداشتي مجاز نيست بايد در سقف كاذب به كار رود .

20) در هتل ها وجود نماز خانه مردانه و زنانه مجزا الزامي مي باشد و نماز خانه بايد در محل مناسب مانند نيم طبقه اول يا در محل دور از سر و صدا قرار داشته باشد .

21 ) در هتل ها بايد اتاق و يا استراحت گاه كارمندان و ياكارگران مجزا باشد و بخصوص قسمت غذا خوري آنها نبايد در ديد ميهمان قرار گيرد .

22) پيش بيني اطاق جمع آوري زباله با امكان تخليه سريع ، بديهي است محل مذكور بايد دور از ديد مهمانان و رهگذران باشد .

23) گرمايش اتاق ها و فضاهاي مورد نياز بايد از سيستم تهويه مطبوع استفاده شود وهمچنين جهت تامين سرمايش اطاقها و فضاهاي عمومي مناطق معتدل مي توان از كولر آبي با دريچه تنظيم استفاده نمود .

24) پيش بيني استخر سر پوشيده ، سونا ، جكوزي و .... همچنين محل تصويه خانه استخر بايد در محل مناسب و دور از ديد مهمانان پيش بيني و
پيش بيني زمين تنيس ، بدمينتون و.... 

25) مهمانخانه هاييكه بعد از تاريخ تصويب اين ضوابط با احداث آنها موافقت خواهد شد براساس همين ضوابط درجه بندي خواهند شد.

پيشينه تاريخي چهارباغ

كوروش اولين كسي بود كه:

درخت‌كاري رديفي منظم (به سان نظم نظامي) را دستور داد. به دست خود، زيباترين درخت را مدالهايي جواهر نشن بخشيد. جايزه كشاورزي داد. جشن درختكاري معمول داشت.

طرح چهارباغ

با توجه به مكاني كه به دستور كوروش ساخته شد و نحوه طراحي آن مي‌توان كوروش را به عنوان اولين ابداع‌كننده طرح چهارباغ در جهان پذيرفت. اعتباري كه پاسارگاد بر مبناي طرح چهارباغ پذيرفت به حدي بود كه الگوي بصري چهارباغ تا قرنها پس از وي نيز به عنوان مبناي طرح‌هاي باغ‌هاي ايراني به كار گرفته شد.

با توجه به تناسب و توازني كه كوروش كبير با ساخت چهارباغ سلطنتي پارساگاد بوجود آورد، مسير تازه‌اي در طرح باغ ما مطابق با ذوق و سليقه ايرانيان آغاز گرديد. مسيري كه با دستور وي آغاز گرديد و سالها پس از وي نيز به عنوان الگوي باغ ايرانيان مورد قبول نسل‌هاي پس از او قرار گرفت.

 عليرغم اينكه پس از كوروش، داريوش دستور ساخت بناهاي يادماني با الگوي چهارگوش جديد را داد ولي اين الگوها نيز منطبق با نظم چهارتايي باغ‌ها بوده‌اند. قطعه‌بندي‌هاي چهارتايي در باغ‌ها و طرح‌هاي مربع شكل و كلاً طرح‌هاي (چهارباغ) مدتهاست كه پس از كوروش هم زيستي با يكديگر را ادامه مي‌دهند.

با در نظر گرفتن تأكيد ايرانيان بر سازگاري طرح باغ‌هاي خويش با محيط زيست و شرايط پيرامون خويش، به غير از تأمين اهداف كاربردي از احداث باغ‌هاي سلطنتي در همان انديشه نمايش قدرت و شكوه و عظمت خويش از طريق باغ‌هاي سلطنتي بوده‌اند.
براي كساني كه قوه ادارك رموز و مسائل را از طريق مشاهدة يادمان‌هاي باشكوه داشته باشند، باغ سلطنتي دروني كوروش، يك مجموعة كامل از طيف وسيعي از پيامهاي سياسي و به نمايش گذاشتن قدرت حاكمه مي‌باشد. خصوصيات و مشخصه‌هاي به جاي مانده از بناي پاسارگاد گوياي ايده‌ها و نظريات كوروش كبير است.

در مقابل شهرت بابليان براي ساخت باغ‌هاي معلق بابل كه در حقيقت ابداع‌كننده الگوي بصري سيلندري شكلي جهت بيان قدرت خويش بودند، تمدن ايران با باغ‌هاي سلطنتي چهارگوش خود قرار دارد. شهرت اين چهار باغ‌ها تا حدي است كه غربيان كوروش كبير را (پادشاه چهارباغ) لقب مي‌دهند. پلان چهار قسمتي باغ سلطنتي كوروش چيزي فراتر از يك قطعه‌بندي ساده و جديد‌الشكل در زمين مي‌باشد. شكل قطعه‌بندي باغ در پاسارگاد در حقيقت سمبلي از قدرت و اعتبار ايرانيان و طرح چهارتايي باغ استعاره‌اي از تمدن ايراني مي‌باشد. ايرانيان تقسيم‌بندي چهارتايي را نمادي خوش‌يمن مي‌دانستند. اعتقاد داشتند كه همان‌طور كه جهان به چهار بخش تقسيم شده و چهار عنصر اصلي منشا پيرايش جهان مي‌باشد، پس باغ‌هاي هخامنشي نيز بايستي تقسيم‌بندي چهارتايي داشته باشد. با اين عمل در حقيقت باغ‌هاي سلطنتي هخامنشي نمادي از عالم يا جهان كوچك گشته است.

بوستان‌هاي وسيعي كه به دستور پادشاه پاسارگاد ساخته شدند، پاراديسوس Paradeisos داراي تعريف مشخصي از ديدگاه پادشاه بوده‌اند. در حقيقت، پرديسها از نظر كوروش كبير نماد زمينهاي حاصلخيز، دنياي نظم داده شده و جهاني يكدست فارغ از هرگونه گسستگي داخلي يا خارجي مي‌باشد.

تأثير الگوي بصري چهارباغ بر جهان

پلان باغ سلطنتي پاسارگاد، بر ساختار باغ‌هاي پس از خود در مقياس وسيع اثر گذاشته است. مشخصه‌هاي اساسي ابداع شده در پاسارگاد در باغ‌هاي ايراني و باغ‌هاي اسلامي پس از خود در زمينه‌هاي وسيع و با پيچيدگي‌هاي بيشتر مطرح گشته‌اند. نماد باغ‌هاي چهارتايي هخامنشيان در دورة ساسانيان كاملاً مشخص است.

ساسانيان از روي عمد بسياري از ايده‌هاي مختلف هخامنشيان را در باغ‌هاي سلطنتي اخذ كردند. آنان در ساخت باغ‌هاي خود تمايل بسياري را به ايجاد بناهاي چهارگوش و قصر باغ‌هاي محور‌دار و استفاده از عناصري چون آبراهه‌هاي بلند و يا استخر نشان دادند.

در دوره ساسانيان و حتي مدتها پس از آنان در دوره سلجوقيان با تأثيرپذيري از چهارباغ‌هاي دوره هخامنشيان گرايش بسياري به طراحي قصرها، ايوان‌ها و باغ‌ها در كنار و مجاورت و در ارتباط با يكديگر وجود داشت. امتداد و ادامه طرح‌هاي هخامنشيان در دوره ساسانيان به حدي بود كه با توجه به باغ‌هاي چهارگوش و عظيم و كشيده احداث شده در آن دوران مي‌توان ساسانيان را كامل‌كننده طرح باغ‌هاي چهارتايي از طريق پيچيده كردن آنها دانست.

در چند سال اول اسلامي، تاثير طرحهاي چهارباغ را بر باغ‌هاي اسلامي ديده مي‌شود. هوگ Hog نمونة آن را در قصر بالكاوارا (Balkawara) در سامرا (Samarra) و در قرن نهم بيان كرده است . پلان اصلي هرز فيلد Herzfeld ;I كه مبناي پلان هوگ بوده است مشخص مي‌سازد كه بدون هيچ تصادفي، الگوي بصري طراحي شده در باغ شكل دو برابر شده‌اي از چهارباغ هخامنشيان مي‌باشد.

چهارباغ هخامنشي شامل محور طولي مركزي و باغ‌هاي ممتد و منحصر به فرد چهارتايي بر باغ‌هاي دوران ساسانيان و دوره اسلامي، به حدي بوده كه حتي بر باورها و تفكرات اسلامي آن دوران نيز تأثير گذاشته است. به طوريكه سمبل (هشت بهشت) در حقيقت متأثر از دو برابر شدن تصميم‌بندي‌هاي مي‌باشد. باغ‌هاي سلطنتي كوروش يا همان پرديس‌ها مي‌باشد. در واقع فضاي چهارتايي پرديس‌ها از اواسط هزاره اول پيش از ميلاد بر باغ‌هاي خاور نزديك تأثير گذاشته، مي‌گذارد و خواهد گذاشت.

به هنگام ساخت تئوفيلوس (Theophilus ) (نهادي از تأثير چهارباغ بر تمدن غرب)، نمونه‌هاي بسياري از باغ‌هاي اسلامي كه برگرفته از چهارباغ كوروش بودند در قلمروي سرزمين‌هاي عباسي به ويژه در قصرهاي سلطنتي قسطنطنيه وجود داشت. حكومت بيزانتين نزديكي بسياري با قلمروي عثماني در آن زمان داشت. باغ‌هاي ايراني موجب بوجود آمدن باغ‌هاي محوري و متقارن در جنوب ايتاليا در اواسط قرن نهم ميلادي شدند. از سوي ديگر بررسي (حياط شيرها) در الحمراي اسپانيا، بدون بررسي تأثير پاسارگاد بر آن امكان‌پذير نخواهد بود. قصر‌الحمرا در جنوب اسپانيا بنا گرديد و در آن وجوه مشخصي از باغ‌هاي ايراني در طيف وسيع خودنمايي مي‌كند از جمله: طراحي متقارن در طرفين محور مركزي آب، حضور متناوب آبراهه‌هاي سنگي كه در بعضي موارد حوضچه‌هايي با فاصله‌هاي مشخص در مسير آن دوران از تاثير باغ‌هاي سلطنتي هخامنشي يا چهارباغ‌ها بي‌نصيب نماند.

در ابتداي راه، حركت اين مسير را در جلگه‌هاي وسيع رود كنگ در شمال هند بايستي جستجو نمود، در باغ‌هاي مشهور به پاتيلاپوترا Patilaputra . طراحان باغ‌هاي پاتيلا پوترا (سلسله مانوري‌ها) قصد داشتند با طرح‌هاي خويش عظمت و شكوه باغ‌هاي ايراني هخامنشيان را تحت تأثير و تحت‌الشعاع هنر خود قرار دهند. ولي حتي در مقام رقابت نيز باغ‌هاي هنري ساخته شده در پيش از اسلام چه از نظر طرح و چه از نظر مصالح سنگي به كار گرفته شده، در مقابل معماري و بناي باغ‌هاي ايراني حرفي براي گفتن نداشتند.

بسياري از تعاريف موجود دربارة باغ‌هاي ايراني و بسياري از برداشت‌هاي دقيق معماري و طرح باغ‌هاي هخامنشي مربوط به زمان (بابر) است. زماني كه بابر فرمانروايي مغول، كابل و سپس جنوب هند را تصرف كرد، انديشه ساخت باغ‌هايي از نوع منحصر به فرد براي استفاده از ميوه‌هاي آنها و لذت بردن، هنوز از ذهن وي بيرون نرفته بود. بابر پس از فتوحات و لشكركشي‌هاي خود، نهايت سعي خويش را در طراحي ساخت باغ‌هايي براساس سنت‌ها و شرايط اراضي منطقه نمود.

در اين راستا، بخش آسياي مركزي كه مدت‌ها بخشي از ايران محسوب مي‌شد مورد تأكيد و توجه خاص بابر در اين خصوص قرار گرفت. بابر به‌شكلي پيگير و منظم حوض‌هاي آب چهارگوش و سنگي در عين حال هر يك از اين عناصر به طور برجسته، مشخص و با شكوه در زمينه باغ جلوه‌نمايي مي‌كنند. هريك بيانگر صبر، بردباري و شكوه يك سلسله مي‌باشند.

- يارايي،امين،گياهانپهنبرگمقاومبهشرايطنامساعد‌،سازمانپاركهاوفضايسبزشهرتهران

-         وزيري‌،غلامعلي‌،درختكاريعملي‌،1363

-     جزوه تمدن و معماري ايران پيش از اسلام ، پژوهش و نگارش مجتبي كاويان ، مرضيه مير هاشمي ، با نظارت اساتيد آقاي دكتر مير فتاح ، خانم دكتر آذر

-          كتاب هنر و معماري ايران در دوره اسلامي ، محمد يوسف كياني ، انتشارات سمت .

مقدمه

برج كج پيزا در اصل، برج ناقوس كليسايجامع دومو است و ساخت آن در ۹ اوت ۱۱۷۳ آغاز شد. پس از تكميل طبقه سوم اين بنا درسال ،۱۱۷۸ برج پيزا چند درجه از حالت قائمه منحرف شد و به همين خاطر كار ساخت آن بهمدت يك قرن به حالت تعليق در آمد. درسال ۱۲۷۲ چهار طبقه ديگر به برج پيزا اضافه شد،اما اين چهار طبقه به گونه اي ساخته شد كه با شيب در جهت خلاف انحراف برج، به تعادلآن كمك كند. كار ساخت اين برج در سال ۱۳۰۱ بار ديگر متوقف شد تا اين كه بالاخره درسال ۱۳۷۲ طبقه آخر آن نيز ساخته شد و ناقوس برج در محل خود نصب شد. به اين ترتيبارتفاع برج پيزا از سطح زمين به حدود ۵۶ متر رسيد.

درباره هويت معمار برج كجپيزا ميان كارشناسان اختلاف نظر وجود دارد، اما تصور مي شود مراحل اوليه برج توسطبونانو پيسانو، معمار و نقاش مشهور ساكن پيزا در قرن دوازدهم، ساخته شده باشد.  گفته مي شود گاليله، دانشمند مشهور ايتاليايي، آزمايش مشهور خود باگوي هاي كوچكو بزرگ فلزي و نمايش استقلال سرعت سقوط گوي ها از جرمشان را از فراز همين برج انجامداده است. هرچند اين داستان از سوي شماري از شاگردان گاليله هم نقل شده، اما مورخانبر صحت تاريخي وقوع اين آزمايش در برج پيزا شك دارند.

بنيتو موسوليني، نخستوزير فاشيست ايتاليا نيز پيش از آغاز جنگ جهاني دوم دستور داد اين برج به حالتعمودي بازگردانده شود و به همين خاطر مقدار زيادي بتن در پي برج ريخته شد. اما نرمبودن خاك باعث شد به طرز غيرمنتظره اي انحراف برج از حالت عمودي بيشتر شود و بر كجيبرج پيزا افزوده شود. در جريان جنگ جهاني دوم ارتش امريكا كه كنترل شهر پيزا رادر دست داشت براي جلوگيري از پناه گرفتن تك تيراندازها در برج ها، دستور تخريب تمامبرج هاي شهر، از جمله برج كج پيزا را صادر كرد اما در آخرين لحظات و با صدور فرمانعقب نشيني، برج پيزا از تخريب حتمي جان سالم به در برد.

در چند دهه اخيرتلاش هاي زيادي براي اصلاح انحراف و پايدارسازي برج پيزا صورت گرفته است و اين برجاز سال ۱۹۹۰ تا دسامبر ۲۰۰۱ براي عمليات بازسازي و پايدارسازي به روي بازديدكنندگانبسته بود . در حال حاضر انحراف برج پيزا از حالت قائمه در حدود ۵/۵ درجه است و بهگفته كارشناسان اين برج لااقل تا سيصد سال ديگر تعادل خود را حفظ خواهدكرد.

چرا برج پيزا كج شده است ؟

برج پيزا، براي ناقوس خانه كليساي جامع شهر ، همچنين جهت نصب ساعت برروي آن ،‌بين سالهاي 1350 تا 1374 ميلادي ساخته شده است . ساختمان برج پس از اينكه به طبقه سوم رسيد حركت انحرافي آن «كج شدن » شروع گرديد . براي جلوگيري از كج شدن بيشتر ، تغييراتي در نقشه برج داده شد و ساختن آن ادامه يافت .

برج پيزا در هشت طبقه به ارتفاع 55 متر ساخته شده كه در آن 300 پله نصب گرديده است . ضخامت پي هاي برج در حدود 5 متر است كه برروي ماسه ، كارگذاشته شده اند. عده اي معتقد هستند همين امر سبب كج شدن برج گرديده است . كل انحراف برج 2/4 متر است كه 30 سانتيمتر اين كجي مربوط به 100 سال اخير است.

برج پيزا؛ يك اثر معماري ويژه

در سال سده يك هزار و صد ميلادي، زماني كه اهالي پيزا در اوج قدرت و پيروزي بودند، ساختمان‌هاي زيادي بنا كردند و هدف آنها از اين فعاليت‌ها نمايش قدرت شكوه و برتري سرزمين خود بود.

به نحوي كه در سال 1172 ميلادي، 60 سكه طلا براي خريد سنگ زير بناي برج پيزا هزينه كردند و ساخت اين برج به روايتي، از 4 اگوست سال 1173 ميلادي آغاز شد، اما تكميل بناي آن حدود دويست سال طول كشيد،

كج شدن بنا به سمت شمال، پس از احداث سومين طبقه آغاز شد. اين واقعه در سال 1178 ميلادي اتفاق افتاد، تا سال 1275ميلادي برج در حال كج شدن به سمت جنوب بود. در حالي كه 3 طبقه بيشتر بر روي طبقه همكف ساخته نشده بود، مجدداً تكميل بنا تا 1319 ميلادي متوقف گرديد. در سال 1319 ميلادي فعاليت تكميل بار ديگر از سرگرفته شد و دو طبقه نهايي بر روي برج ساخته شد و سرانجام در سال 1350 ميلادي با نصب ناقوس بر بالاي اين برج، احداث و تكميل آن خاتمه پذيرفت.

زماني كه ساخت برج به اتمام رسيد، حدود 368/55 متر ارتفاع داشت و 2 متر نيز نسبت به محور عمودي انحراف پيدا كرده بود.

امروزه ارزش آن براي كشور ايتاليا چنان است كه از سال 1990 تا كنون حدود 15 ميليون دلار صرف نگهداري آن شده است. 

نخستين اشتباه

نخستين اشتباه در احداث برج پيزا كه موجب كج شدن آن طي سال‌هاي بعد گرديد مكانيابي نادرست استقرار اين برج بود. خاك زير برج پيزا را لايه‌هايي از جنس شن و خاك رس تشكيل داده است.

به دليل استفاده از فونداسيون نامناسب و غلط، اين ساختمان به سمت جنوب متمايل شده است و كج شدن آن، همچنان ادامه دارد. 

چرا برج پيزا هنوز پابرجاست؟

چند دليل برشمرده شده است.

* توقف طولاني در احداث بناي برج سبب گرديد كه برج در مراحل مختلفي، زمان كافي را براي نشيت داشته باشد.

*سنگ‌هاي برج با ملات آهكي كه داراي كيفيت بالايي هستند به هم متصل شده‌اند و توان مقاومت در برابر فشارهاي ناشي از تراكم، كشش و جنبش‌هاي مداوم را دارند.

*اصلاحات متعددي بر نقشه‌هاي معماري برج طي سال‌هايي كه ساخته مي‌شد اعمال گرديد. و باعث شد كه تقريباً تعادل برج برقرار شود. 

تلاش براي نگهداري و احياء برج كج پيزا

اگر چه اين برج همچنان پابرجاست، اما سالانه در حدود 2/1 ميليمتر از راستاي عمودي همچنان انحراف پيدا مي‌كند. بنابراين اگر اقدامات لازم براي نگهداري و اصلاح آن انجام نپذيرد، پس از چندي برج پيزا سقوط خواهد كرد و اين امر اجتناب‌ناپذير خواهد بود.

در سال 1990 ورود به برج پيزا براي بازديدكنندگان ممنوع شد و كميته‌ايي نيز جهت جلوگيري از انحراف بيشتر تشكيل شد. اين كميته در سال 1992 و 1995 تلاشهايي را جهت نگهداري اين برج انجام داده است اما تاكنون هيچ تلاش قطعي و عملي براي احياء برج انجام نپذيرفته است. 

مباحث و ديدگاه‌هايي درباره نگهداري برج پيزا

ديدگاه‌هاي مختلف در مورد راه حل جلوگيري از انحراف بيشتر برج پيزا و حفاظت از آن وجود دارد و نتيجه مشترك همه اين مباحث اين بوده است كه در بسياري از موارد كج شدن بيشتر پيزا به دليل اقدامات نادرست بوده است.

در اين زمينه كميته حفظ و نگهداري از برج پيزا پيشنهادي داشت كه بد نيست با مضمون آن نيز آشنا شويم.

اين پيشنهاد 3 گام اصلي در مرحله اجرا را در برمي‌گيرد:

1.       كابل‌هاي حمايت كننده فولادي بايد به برج متصل گردند. اين كابل‌ها 90 متر طول و 9 سانتي‌متر ضخامت دارند و به زمين متصل مي‌شوند.

2.       مرحله دوم، استفاده از سيم‌هاي نازك است كه با يك غشاء الماسه پوشش داده شده‌اند.

3.       مرحله سوم اين پيشنهاد ايجاب مي‌نمايد كه يك پايه سيماني در زير برج براي جلوگيري از نشست‌هاي احتمالي آن ايجاد گردد

كليساي جامع دومو در ميدان معجزات پيزا

ميدان معجزات در مركز شهر پيزا واقع در ايالت توسكاني ايتاليا،محوطه اي وسيع است كه با ديوار از بقيه شهر جدا شده و چهار نگين درخشان معماري ومذهبي ايتاليا را در خود جاي داده است. اين چهار بنا عبارت هستند از كليساي جامعدومو، برج كج پيزا، و گورستان كومپوسانتو . مجموعه اين بناها و محوطه هاي تاريخي،از سال ۱۹۸۷ در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شده است.

كليساي جامع دومو

كليساي جامع دومو كه ساخت آن در سال ۱۰۶۴ ميلادي آغاز شد، در مركز اين محوطهتاريخي قرار دارد. اين كليسا با معماري منحصر به فرد خود، نماد و سمبل سبك معماريروميايي (رومانسك) در شهر پيزا است.

نماي اين كليسا از مرمر خاكستري و سنگ سفيدكه با دايره هايي از مرمر رنگي تزيين شده، ساخته شده است. اين كليسا دو در عظيمبرنزي دارد كه توسط جيوواني دوبولونا، مجسمه ساز مشهور قرن شانزدهم ايتاليا ساختهشده است. البته عبور و مرور بازديدكنندگان اين كليسا امروزه از طريق درهاي ديگري درمقابل برج كج صورت مي گيرد كه توسط بونانو پيسانو در سال ۱۱۸۰ ساخته شده است و پساز نصب درهاي دوبولونا، به مكان فعلي شان منتقل شده اند.

داخل اين كليسا باسنگ هاي مرمر سياه و سفيد تزيين شده و سقف و گنبد آن پوشيده از طلاكاري و سقفنگاره هاي رنگارنگ است. آن كليسا پس از آن كه در سال ۱۵۹۵ دچار آتش سوزي شد، موردبازسازي كلي قرار گرفت و بخش اعظم تزيينات و نقاشي هاي كليسا آثاري هستند كه پس ازآتش سوزي خلق شده اند.
اين كليساي جامع همچنين پيكر سنت رانيري، قديس حاميشهرپيزا و آرامگاه هاينريش هفتم، امپراتور روم مقدس در قرون دوازده و سيزده ميلاديرا در خود جاي داده است.

منبع :

1.      كامياب، مريم ـ برج پيزا: يك اثر معماري ويژه ـ فصلنامه جامعه مهندسان مشاور ايران ـ پاييز 1379

2.     www.google.com

پيشگفتار :

چه كسي باور دارد كه حدود منطقه اي زماني از آمودريا تا هندوكش و شامل               ماوراء النهر و سجستان (افغانستان ) بوده باشد، و زماني تحت ارادة ساسانيان كه حاكم آنرا اسپهبد مي ناميدند و چهارمرزبان تحت ارادة اسپهبد ، اول : مرو ،شاه جهان ، دوم : بلخ ، تخارستان ، سوم : هرات ، بوشنج و بادخير و سجستان وچهارم ماوراء النهر .

زماني ديگر مغول براين ديار تاخته و از سرهاي مبارزين اين ديار مناره ها ساخته و درزمان تيموريان مردان و زنان را كه از ظلم به ستوه آمده بودند گردن زدند و شهر را دوباره با خاك يكسان نمودند ؟

اين سرزمين در دورهاي مختلفه تاريخي بواسطه موقعيت جغرافيايي داراي اهميت نظامي و سياسي و تجاري و مذهبي بوده و سدي در مقابل هجوم قبايل وحشي مي‌باشد و اين اهميت هنوز نيز باقي است . زيرا تنها راه هندوستان كه از شمال خراسان و از دره هرات گذشته به تنگه خيبر متصل مي گردد و هندوستان را در معرض تهديد قرار مي‌دهد . شايد حدس زده باشيد اما اين همه در ذهنتان نگنجد . بله اينجا طوس است شهر هزاره ها و تمدن ها و مظلوميت ها . ويرانه اي بازمانده و زخمي از ستم در زمان ما ، اما مسئله ما شهر طوس نيست . چرا كه بارها در اثين مورد ديده ايد و شنيده ايد ما اينبار طوس را ديگرگونه مي خواهيم بشما بنمايانيم .

طوس را نه با فردوسي و معشوق طوسي بلكه با يكي از مفاخر عالم اسلامي             مي خواهيم اين شهر را بررسي كنيم و بنايي ناشناخته و پرمرز و راز كه سالها استوار ايستاده و هر ذره خاكش و هر آجرش و در هر گوشه اش خاطره اي در خود دارد از سالهاي مظلوميت و رنج ، گرد سم ستوران سلجوقي ، مغول ، تيموري و ديگران را برخود تحمل نموده اما همچنان پايدار و استوار با تاريخي ناشناخته در مقابل شما قرار گرفته ، ما به همراه ديگر يارانمان به بازشناسي اين بناي ديرين و اين شهر كهن پرداخته ايم تا شايد بتوانيم فصل تازه اي را در تاريخ ايران اسلامي و همچنين بازشناسي اين بناي قديمي بازگشاييم .

1- موقعيت بنا : اين بنا در فاصله 25 كيلومتري شمال غربي مشهد و نزديك آرامگاه فردوسي قرار دارد ، اهميتش به اين خاطر است كه تنها بناي باز مانده از شهر قديم طوس مي باشد .

2-  مختصري در خصوص شهر طوس : در تاريخ اسطوره اي ، بنياد شهر طوس را به جمشيد پيشدادي و تجديد بناي آنرا به طوس پسر نوذر نسبت مي دهند كه نام محل نيز از نام وي گرفته شده است . به اعتقاد بعضي از محققان بعد از حمله مغول تا نيمه اول قرن نهم هجري شهر طوس معمور و آبد بوده اما بعد از قتل عام دوره تيموري و تقريباً از نيمه دوم قرن نهم هجري كم كم از اهميت آن كاسته شد . شهر مشهد در نزديكي آن به علت وجود قبر مطهر امام هشتم ، امام رضا (ع) داراي اهميت و مركزيت گرديد بطوريكه در دوران افشاريه شهر مشهد به عنوان پايتخت كشور محسوب شد و در دوران قاجار تا اندازه زيادي شهر طوس از يادها رفت .

3- تاريخچه بنا: بناي هارونيه بطوريكه ذكر شد تنها بناي بازمانده از شهر طوس مي باشد و عوام آنرا به نام زندان هارون مي شناسند به همين دليل به هارونيه معروف شده ، طبق مستندات تاريخي نميتوان از اين مكان به عنوان زندان ياد كرد ، هارون در بهار سال 193 هجري قمري وفات يافته در حاليكه اصل بنا را با توجه به فرم معماري مربوط به قرن هشتم هجري ( دوره ايلخاني ) مي دانند كه الحاقاتي در دوره تيموري به آن افزوده شده است ، لذا اين بنا با اسلوب معماري عصر هارون الرشيد خليفه عباسي ارتباطي ندارد . به روايت تاريخ به سال 791 هجري قمري ميرانشاه پسر تيمور شهر طوس را بكلي ويران و جمع بسياري را قتل عام نمود و روايت هست كه در محل دروازه ورودي شهر طوس كه رودبار خوانده ميشده سرهزار نفر ابوبكر نام را مدفون كرده اند كه امروزه احتمالا اين واقعه به صورت نقل سينه از هزار به چهل سيد و شهادت آنان در اين مكان تغيير يافته و مدفن آنان را به اين بنا كه به هارونيه معروف است نسبت مي دهند .

4- كاربري بنا : در كاربري بنا و هدف از احداث آن نيز اختلاف نظر وجود دارد ، برخي اينجا را مدرس يا خانقاه و همچنين دفن امام محمد غزالي مي دانند و برخي ديگر اينجا را مسجدي مي دانند كه بعد از هجوم مسلمانان به ايران بر روي آتشكده ، ساساني ساخته شده است . آقاي دكتر علي شريعتي در كتاب راهنماي خراسان مي نويسد كه ، بقعه هارونيه بنائي است مقبره مانند كه تا حدودي طرح يك آتشكده را در نظر مجسم ميسازد . در خصوص هارونيه اشخاصي مثل سرپرستي سايكس و فريزر انگليسي و خانيكف روسي در سفر نامه هايشان و هر تسفلد مستشرق آلماني در كتاب ( ابنيه و آثار تاريخي ايران و همچنين شمس المحد ثين خراساني در يادگار طوس و ابن بطوطه در سفر نامه ابن بطوطه و صنيع الدوله در مطلع الشمس و تعدادي ديگر اظهار نظر             كرده اند . در حفاريهائي كه در سال 1354 انجام گرفت ضمن پيدا شدن سفال هاي مربوط به دوران سلجوقي ، تيموري ، صفوي ، جرز بسيار قطوري از سنگ و ملات ساروج كه كاملا تدائي كننده فونداسيون آتشكده هاي ساساني است مشاهده شد و نتايج آثار بدست آمده حاكي است كه اين بنا سابقه اي خيلي پيش از قرن هشتم داشته است . از مجموع مطالب تاريخي و وضع فعلي بنا مي توان نتيجه گيري كرد كه اين مكان بخشي از يك مجموعه معماري شامل مسجد ، خانقاه و مدرس بوده است كه از آنها همين اثر باقي مانده مابقي ملحقات به مرور زمان بر اثر عوامل طبيعي از بين رفته اند در سال 1347 طبق تصميم انجمن آثار ملي وقت با توجه به شواهد كوچك و انگاره هايي كه در روايات موجود بود سنگ مقبره اي را به عنوان ياد بود امام محمد غزالي در جلوي ايوان بنا كار گذاشتند .

5- عماري بنا : بطوريكه گفته شد تاريخ دقيق ساختمان اين بنا مشخص نيست و هيچگونه كتيبه اي مبني بر تاريخ ايجاد بنا و باني و يا نام هنرمندان آن وجود ندارد . اين بنا كلا آجري است و هيچگونه تزئين كاشي در آن بكار نرفته است . اين بنا بصورت چهار ضلعي به ابعاد 19*5/27 متر ساخته شده و داراي يك ورودي در سمت جنوب با سردر فوق العاده رفيع بدون تزئينات كاشي و تماما آجر و سپس گنبد خانه كه در سطح وسيعي پوشيده است و داراي گنبدي روپوش به قطر 12 متر ميباشد ، درون گنبد و داخل آن ساده است . مقرنس كاريهائي نيز مربوط به دوره تيموري در رواق وسطي پشت ضلع شمالي گنبد خانه ديده مي شود . به مقدار فراوان و در فواصل معين در پايين جرزها به منظور ايجاد حالت الاسيتسيته و تحمل تكان ها و لرزش ها از چوب استفاده شده است اين بنا با مقبره خواجه نظام الملك در اصفهان و مقبذه سلطان سنجر در مرو و مقبره سلطان محمد خدابنده در سلطانيه قابل مقايسه است . پروفسور سان بالوزي در مقاله اي با عنوان تاثير معماري گنبد سلطانيه بر ساختمان گنبد سانتاماريا دلفيوره ، گنبد اين بنا ( هارونيه ) را با گنبد سلطانيه و كليساي سانتاماريا دررم مقايسه كرده است البته در زماني اين مقاله نوشته شده كه پوشش خارجي گنبد هارونيه وجود نداشته است ، اين يكي از اولين بناهائي است در خراسان كه بعد از تشكيل دفتر فني حفاظت آثار باستاني ، خراسان در سال 1346 مورد مرمت و تعمير اساسي قرار گرفت و در مورد وضعيت فعلي آن بايد گفت كه در حال حاضر با تعميراتي كه در سالهاي گذشته توسط ميراث فرهنگي خراسان انجام گرفته از نظر استحكام وضع كاملا رضايت بخشي را دارد .

اما علت ويراني بنا را مي توان كاملاً شناخت چرا كه طوس پيش از آنكه سناباد روبه آبادي همواره از بهترين شهرهاي خراسان بوده و چون حضرت امام (ع) در سناباد مدفون گرديدند مردم طوس بدانجا توجه كردند و شهر طوس روبخرابي نهاد .

مضافاً به اينكه بعد از ضرب و شتم هاي رژيم هاي حاكم بر اين سر زمين مردم پيش از پيش كوچ كرده و به علت علائق مذهبي ، به قبر مقدس حضرت رضا ( ع) پناهنده                    شدند ، باري اين بنا از تاريخ 901 به بعد در بحبوحة يك كوران تعصبات مذهبي قرار ميگردد و پس از ويراني شهر طوس در بياباني باير دور از مردم روزبروز ويران و ويران تر ميگردد و كم كم به بوتة فراموشي سپرده شده در حاليكه ميشود گفت كه اين بنا يكي از بناهاي معروف فرهنگي و علمي تاريخ ايران اسلامي است ، يا مي تواند بوده باشد .

« مزيت هاي نا نسبت به ساير بناها »

چنانكه قبلاً گفته شد بنا در دوره ساساني ساخته و تكميل شده اما مسلم آنكه در دورة سلجوقي بنا استوار گشته و در دورة تيموري الحاقاتي به آن اضافه شده كه البته ناتمام مانده و اين ميتواند بر اثر هجوم ميرانشاه تيموري باشد كه قبلاً هم ذكرش آمد . چرا كه در بناهاي دروة تيموري ازكاشي كاري و همينطور بنا از نظر عظمت ، قطر پايه ها و قدرت ايستايي در كف و در گنبد واقعاً داراي معماري خاصي است و همينطور از تفاع زياد اين بنا نيز جاي تعجب دارد .

بناهاي ديگري درايران از اين دوره داريم ( مزار سلطانيه ) ولي به اين ارتفاع و هيئبت نيست ، مقرش كاري ها نيز مربوط به همين دوره ( تيموري ) است .

بهر حال عظمت و زيبايي اين بناي آجري خود حاكي از هنر معماري اسلامي در ايران است .

« حفظ و نگهداري بنا »

با توجه به سياست رژيم قبل در زمينة فرهنگي مبني بر اسلام زدايي و ملي گرايي توجه زيادي به اين بنا نشده اما در عوض بناي مقبرة فردوسي به صورت گسترده اي توسعه يافته ، رويهم رفته براي خالي نبودن عريضه كارهايي از سال 47 بر روي بنا آغاز شده كه بيشتر بخاطر استحكام بخشيدن و محكم كردن پي ها بوده است . از جمله اقدامات انجام شده - ايجاد كانالي است براي يافته كه بيشتر آن بعد از انقلاب اسلامي بوده بشرح زير              مي باشد .

1-   مرمت مقرشهاي داخل بقعه و رواق پشت

2-   گچكاري غرفات در بدنه هاي داخلي

3-   خاكبرداري ( پي كردن )

4-   ايجاد كوره پوش و پوشش محل خاكبرداري

5-   پي بندي هاي داخلي

6-   آجر فرش كف بقعه

7-   چيدن سردر ايوان اصلي و پوشش طاق ايوان

8-   تعمير نماهاي خارجي تا لبه پشت بام

9-   اجياء مجدد طاق نماهاي پشت سردر ايوان اصلي

10- محصور كردن محوطه و تهيه و نصب در ورودي

در حال حاضر اين بنا ايرادي ندارد ، تنها مسئله ، تزئينات آن است ، مثلاً در ورودي اصلي زبايي محوطه و تميزي اطراف و گماردن مستحقط كه باعث جلب توريست بيشتر            مي شود و حتي ديدگاه خاصي را مي توان براي زائران داخلي بوجود آورد .